Körüklü Çizme Yapımında Kullanılan Gereçler

Yüzlük Deri: Büyükbaş hayvan (dana) derisidir. Ayağın gireceği kısımda 1,5 mm, konç kısmını kapsayan bölgede ise 1,3 mm’lik kalınlıkta bir deri kullanılır. 

Meşin (Keçi Derisi): Küçükbaş hayvan derilerinin bitkisel yollarla tabaklanarak işlenmesi ve kullanılacak hale getirilmesiyle ortaya çıkan esnek, yumuşak ve ince bir dokuya sahip keçi derisi çizmenin iç astarını oluşturmaktadır. Çizmenin kolayca giyilebilmesi, daha yumuşak olduğu için ayaktaki konforu artırması, ter yapmaması ve körüklerin kırılabilmesi açısından kolaylık oluşturması sebebiyle küçükbaş hayvan özellikle de keçi derisi kullanılmaktadır. 

Kösele: Büyükbaş hayvan derilerinin özel işlemlerden geçirilmesiyle oluşan doğal renkteki deridir. Dayanıklı ve sert bir yapıda olan kösele çizmenin taban ve topuk kısmını oluşturmakta olup kullanılacak bölgeye göre farklı kalınlığa sahip türleri bulunmaktadır 

Fortluk (Bombelik) Kösele: Topuk kısmının çökmemesi ve daha sert bir şekilde durması için sığırdan elde edilen derinin daha yumuşak hali almasıyla kullanılan bir deri türüdür. 

Taban Astarı: Tahta çivilerin geçirilebileceği ve tahta çiviyi tutabilecek bir özellikte olan nispeten daha ince bir yapıya sahip bu kösele çeşidi çizmenin saya kısmının köseleyle birleştirilmesini sağlamaktadır. 

Dolgu Mumu: Freze işlemini yapmadan önce makinenin fırça kısmına sürülen ve fırça yardımıyla kösele ve topuk kısmında yer alan boş yerleri doldurmak için kullanılan bir gereçtir. Köseleye ve ökçeye sağlamlık da katan dolgu mumu çizmenin boyanma aşamasından önce kullanılmaktadır 

Mumlu İplik: Çizmenin oluşturulması aşamasında deriye sağlamlık katmak için kullanılan bal mumuyla sarılmış ipliktir. 

Bombe: Saya ile iç astar kısmının arasına konulan çizmenin burun kısmının herhangi bir darbeyle karşılaşması halinde bozulmaması ve sağlam kalması için kullanılan ince bir kösele türüdür. 

Taranta (Tirente): 3 cm ene sahip uçları çizmeden yukarıya doğru 1,5 cm daha uzun olup çizmenin iç̧ astarıyla yüzey derisi arasına ve her iki yanına çizmenin giyimini kolaylaştırmak amacıyla konulan dana deridir. 

Çiriş (Yapıştırıcı): Bilimsel literatürde “asphodelus aestivus” olarak geçen halk arasında yabani pırasa olarak bilinen çiriş bitkisinin kökü (soğanı)un haline getirilerek su ile karıştırılması sonucunda macun kıvamına getirilererek elde edilen bu karışım çizme yapımında yapıştırıcı ve sertleştirici olarak kullanılmaktadır. 

Ayakkabı Boyası: Çizmenin taban ve ökçesinin yan kısımlarını boyamak için kullanılan sıvı yapıda olan koyu renkli veya şeffaf boyadır. Tercihe göre siyah, kahverengi, bordo renkler de kullanılabilmektedir. Boyayı parlatmak için kullanılan cila boyadan ayrı olarak uygulanmaktadır. 

Metal Çivi: Körüklü çizmenin tabanını kalıba montelemek, saya uçlarını kalıba tutturmak amacıyla kullanılan ince ve sivri uçlu 3 cm boyunda çividir. Metal çivi kalıp oluşturma aşamasında kullanıldığı için kalıp sonrası bu çiviler sökülmektedir. 

Ağaç Çivi: Uzunluğu 1,8 cm olan çivinin ucu sivri, arka kısmı ise dört köşeli bir yapıda olup genel olarak gürgen ağacında elde edilen ahşap çividir. 

Gaz Yağı: Tabanda kullanılan meşin deriden elde edilmiş “gıcırdak” adı verilen derilerin ses çıkarabilmesi için daha sert hale gelmesinde kullanılan petrol türevi sıvı malzemedir.

Ağırlık/Muşta: Kişiye özel kalıbı alınarak kesimi yapılan derinin üzerine konularak derinin kaymasını engelleyen tabanı düz, farklı ağırlık ve boyutlarda olan pirinç, tunç veya demirden yapılan malzemedir. 

Deri Dikiş Makinesi: Kişiye özgü alınan ölçülere göre kesimi yapılmış deri parçalarını birleştirme ve müşterinin talebine göre deri üzerinde süslemelerin yapılabilmesine imkân sağlayan dikiş makinesidir. 

Freze Makinesi: Körüklü çizme dikiminde çizmenin kösele tabanı ve köseleden yapılmış topuklarındaki pürüzlü tabanı bünyesinde barındırdığı bıçak, bileyi taşı ve şimşir vasıtasıyla kenarlarının parlatılması amacıyla kullanılan ve elektrikle çalışan bir makinedir 

Kalıp: Ölçüleri alınarak birleştirme işlemi yapılmış sayanın ayakkabı görünümü kazanabilmesi için standart ayakkabı numaralarına göre ahşap, metal ya da plastikten tasarlanarak sayanın ayakkabı şeklini almasını sağlayan ayakkabı modelidir 

Gamba (Konç): Bacağın dizden aşağısını kapsayan, kayın ya da gürgen ağacından yapılan, yaklaşık 60 cm uzunluğunda üç parçadan oluşan ahşap kalıptır. Baldırı oluşturan kısım sağ̆ ve soldan ikiye ayrılacak şekilde üretilmiştir, bu parçaların birinde ayak biçiminde ek bir kısım bulunmaktadır. Ve anahtar olarak üretilen, takunya denen sağ ve sol parçanın arasında yer alarak saya kalıptan kurtarılmak istendiğinde ilk önce çıkarılan üçüncü parçaya sahiptir Koncun kişiden alınan ölçülere uygun genişlikte şekil alması ve körüğün sıkıştırılması bu kalıp sayesinde gerçekleşmektedir. Körük kırma işleminden önce, kullanılan deriye dik bir yapı kazandırılmaktadır, körük kırma işlemi tamamlandıktan sonra bu kalıbın işlevi kırılan körüğün yapısının korunması şeklinde devam etmektedir 

Kalıp Sökme Çekici (Kanca): 45 cm uzunluğunda demir bir alettir. T seklindeki kısmı yere gelecek şekilde dik tutulur ve diğer ucundaki çengel parça kalıbın yüzeyindeki oyuğa takılarak kalıba konulmuş çizme kalıptan çıkarılırken çizme sayasına zarar vermeden kalıbın sayadan ayrılabilmesini sağlayan alettir. 

Örs: Uzun kenarı sağlam bir ağaç kütüğüne yerleştirilmiş kısa kenarı ise üzerine ayakkabı konulmaya yarayacak L biçimindeki kalın ve geniş bir demirden yapılmış ayakkabı tezgâhı olup çizme yapımınınım pek çok aşamasında kullanılan boyu 45 cm, eni 5 cm olan bir malzemedir 

GümüşKalem: Gümüş̧ kalem, kesim ustasının sayayı oluşturan parçaların dikiş̧ kısımlarını işaretlemek ve körük hizalarının belirlenmesinden sonra bu bölgelerin de işaretlenerek körükler kırılırken aralarındaki mesafede herhangi bir sıkıntı yaşanmasını engellemek için kullandığı, kolay bir şekilde kendi kendine silindiğinden dolayı iz bırakmayan bir deri çizim kalemidir. 

Danalya(Danalye): Sap kısmı ahşaptan uç kısmı ise demirden veya çelikten oluşan 22-25 cm uzunluğunda, ucu 2 cm genişliğinde kerpetene benzeyen bir uç yapısına sahip bir alettir. Ördek ağzına benzer yapısıyla kesici, koparıcı nitelikten uzaktır ve bu özelliği derinin gerdirilmesinde ve deride körük kırıkları oluşturulmada kullanılabilme imkânı sağladığı için tercih edilmektedir. 

Falçata: İnce, uzun ve tek yönlü etkiye sahip ve keskin yapısı sayesinde diğer derilere göre daha kalın parçaya sahip olan taban ve topuk kösele derilerini tıraşlayarak inceltme işleminin yapılmasına yardımcı olan boyu 30 cm, eni 2 cm olmakla birlikte keskin kısmı 7 cm açıklığa sahip, kullanıldıkça yıpranmadan kaynaklı kısalan el tutma yerinde kın denilen deri kılıfı sayesinde rahat bir şekilde kullanılabilen çelik kesim malzemedir. 

Masat: Deri bıçaklarının bilenmesinde kullanılan göbeği demirden/elmastan ucu elmastan üretilmiş, bıçakların/makasların körelmiş yüzeylerine tekrar eski keskinliğini kazandırmak için bu aletlerin bilenmesinde kullanılan alettir 

Kaçaburun: Çizme tabanına ahşap çivileri çakmak için köseleyi delip ahşap çivilerin gireceği yerler için kanal açmak amacıyla kullanılan ucu sivri tutma yeri ahşap alettir. Küçük 

ve hafiftir bu da kullanışlı olmasını sağlamaktadır. Kaçaburun kullanılmadan çakılmaya çalışan çiviler ise kırılmaktadır. Tahta çiviler bu deliğe çakılır. 

Raspa (Dış) Raspa: Taban ve topuk kenarlarını bıçakla düzelttikten sonra kesim sırasında oluşan pürüzleri gidererek törpülemek amacıyla kullanılmaktadır. Çizmenin alt kısmındaki köselenin şekillendirilmesi ve fazlalıklarının alınması için kullanılmaktadır. Aynı zamanda köselenin tabana sağlam yapışması için kösele tabana yapıştırılmadan önce raspalanır. Freze makinasının olmadığı zamanlardan kalma bir alettir. 

İç Raspa: Demirden yapılan tırtıklı ucu sayesinde çizmenin içinde kalan tahta çivilerin uçlarını kırarak pürüzsüzleştirerek taban köselesine çakılan tahta çivilerin çizmenin içine geçen uçlarını, çizme kalıplarından arındırıldıktan sonra kırmak ve ayağa batmamasını sağlamak için kullanılır. 

Filo-Filoto Bıçağı: Saya ile temas eden ucu içe doğru kıvrık ve ağzı ayakkabı tabanının geniş bırakılan kenarında kullanılmak için enine açılmış̧ yapıda olan özel bıçaktır. Taban köselesi yapıldıktan ve çivileri çakıldıktan sonra son aşama olarak kösele kenarlarının üst kısmındaki fazlalıkları almak ve köselenin pürüzsüz bir yapıya ulaşması için kullanılan alettir. 

Deri Kesim Bıçağı: Kösele üzerindeki derileri belirginleştirmede ve deri kesimini düz bir şekilde yapmakta kullanılmaktadır. Bıçak sapının arka kısmı sivri olduğundan kenar ve köselerden bu alet ile geçildiğinde daha parlak bir görünüm elde edilir. Yuvarlaklaştırma işlevi de gördüğü için daha oval kenarlar oluşturmak için de ana malzemesi çelik olan bıçak kullanılmaktadır. İçi çelikten dışı ise metalden oluşmaktadır. Kesici özelliğe sahiptir. Falçata kadar dayanıklı bir yapıya sahip değildir çünkü iç tarafındaki çelik bıçak zaman içerisinde kullanışlığını kaybetmektedir. Metal bir yay ve kesici çelik bıçaktan oluşur. 

Mezura: Ölçülerin belirlenmesinde kullanılan alettir ve çizme yapımı ilk olarak bu işlemle başlar. Metal, plastik, kumaş gibi farklı çeşitleri de bulunmaktadır. Körüklü çizmeyi giyecek olan kişinin ayak, konç, tarak, yükseklik gibi ölçülerini almakta kullanılan bir ölçü alma malzemesidir. 

Deri/Kunduracı Çekici: Gerdirilen sayanın tabanına çivileri çakmak için kullanılan bu aleti sapı ahşap ucu ise demirden oluşmaktadır. Çizmenin dik ve düzgün yapıya sâhip olmasını sağlayan etmenlerdendir, çizmenin saya kısmı kalıp içerisindeyken çekicin yassı kısmı ile dövülmektedir. 

Pres Makinası: Köselenin tabana daha iyi yapışması ve oturması için bu makine kullanılır. Elektrikle çalışan bu makine kompresör hava basınç düzeneğiyle işlevini görmektedir. 

Ökçe Bıçağı: Yığma ökçenin oluşmasında kullanılan köselelerin tercih edildiği boyutta kesilmesini sağlayan üründür. Yığma Topuk, topuğun şekline ve ölçüsüne göre kesilmiş köselelerin üst üste yığılması ile oluşur. Ökçe bıçağıyla kesilir ve topuk oluşturulur. 

Ökçe İçi Kesim Bıçağı: Ana maddesi demir olan ökçe içi kesim bıçağı, çizme topuğunun kesilecek yeri belirlendikten sonra vurma yoluyla üçgen görünüm kazanmasını sağlaması için kullanılan topuk şeklinde kenarları çepeçevre içe gömülmüş bıçaklardan oluşan ve pres makinesinin baskısı ile kullanılan farklı ebatlarda metal alettir. 

Kerpeten: Sayanın kalıba çakılmasından belirli bir süre geçtikten sonra çivileri sökmek amacıyla kullanılan demir ve ucu keskindir alettir. 

Topuk (Ökçe) Lastiği: Topuğun mukavemetini arttırmak için kauçuktan üretilmiştir. Bu yönüyle kayganlığı azaltarak topuğun yıpranmasını önlemektedir ve kullanım ömrünü uzatmaktadır, eskidikçe değiştirilebilmektedir. 

Taban Lastiği (Pençe): Tabanın aşınıp eskimesini engelleyerek çizmenin mukavemetini arttırarak çizmenin kaygan zeminde kaymasını engellemek için isteğe bağlı olarak eklenen kauçuk malzemedir. 

Kör Bıçak: Keskin bir yapıya sahip olmadığından dolayı körük kırma aşamasında kırılacak körüklerin arasına konularak çizmenin içerisine baskı uygulanması sayesinde iç körükler oluşturulmasını oyuk, kıvrım oluşturma işlevleri gören bir alettir. 

Burun Danalyası (Burun Dişlisi): Boyu 22 cm, ucu 8 mm genişliğine çelikten üretilen çizmenin burun kısmını ayak kalıbına montelenme işleminde kullanılan körüklü çizmenin saya yüzeyi demir çivilerle kalıba çivilenirken saya yüzeyi burun danalyasının ucundaki ince yapı sayesinde derinin kontrolünü daha kolay sağlayarak kıvrışıklık olmadan derinin gerdirilmesine olanak sağlayan bir alettir. 

Eğe: Çizgi çizgi, sert yapısıyla bıçakları açma ve bileme işleminde kullanılan ağaç̧ ya da plastik saplı çelik alettir. 

Loastro Fırçası: Körüklü çizme yapıldıktan sonra ökçe kısmını ve çizmenin üzerindeki tozları alarak çizmeyi parlatmak amacıyla kullanılan at kılından üretilmiş, oval yapısı sayesinde tutma kolaylığı sağlayan fırçadır. 

Tırpan: Köselenin yapıştırılacak yerinin yapıştırılma sonrasında daha güçlü birleştirilebilmesi için pürüzlendirilmesi ve freze makinesine takılarak kullanılan metal bir yardımcı parçadır. 

Zımpara: Taban köselesi ve saya yüzeyinde bulunan deri fazlalığını alarak kusurlu deri yüzeylerinin düzeltilmesi ve stabil bir görünüm kazanması için elde ya da freze makinesine takılarak kullanılan bir alettir. 

Deri Tıraş̧ Makinesi: Sanayi tipi makine türü olup derilerin kalın olan kısımlarının inceltilmesi için sahip olduğu silindir döner parçalar ile derinin tersinin tıraşlanmasında ve çizmede taban astarının inceltilmesinde kullanılan bir alettir.